Uyumsuz Hayal Kurma Nedir? Aşırı Hayal Kurmak Normal mi?

Aşırı hayal kurmak normal midir? Uyumsuz hayal kurma (maladaptive daydreaming) nedir? Neden aşırı hayal kurarız? Bu yazıda bu soruları yanıtlayıp uyumsuz hayal kurmanın temel taşlarına, nedenlerine, semptomlarına ve derinlerine ineceğiz.

Bir Hayalin İçinde Sürekli Sıkışıp Kalmak

Zaman zaman hepimizin dikkatinin dağıldığı, düşüncelere dalıp gittiğimiz anlar oluyordur. Fakat bu durum, bazı insanlar için o kadar sık oluyor ki hayatlarını normal seyrinde sürdüremez hale geliyorlar ve hayatları negatif olarak etkileniyor. Bu durum uyumsuz hayal kurma olarak adlandırılıyor. Genellikle hayal kurma bozukluğu olarak adlandırılsa da henüz resmi olarak tanınan bir psikiyatrik bozukluk değil. Buna rağmen, kişinin bu aşırı zihin gezintisinin boyutunu ölçmek için belirli bir ölçek olarak kullanılan uyumsuz hayal kurma testi bulunuyor.

Tanım

Uyumsuz hayal kurma, aşırı hayal kurmayı içeren ve günlük görevleri yerine getirmeyi olumsuz etkileyebilecek psikiyatrik bir fenomen olarak tanımlanır. Hayal kurma bozukluğu olarak da adlandırılan terim, ilk olarak Prof. Eli Somer tarafından kullanılmıştır. 

Uyumsuz hayal kurma; normal, doğal, ara sıra olan zihin gezintilerimizden ve düşüncelere kapılıp gitmemizden çok daha fazlasıdır. Bu bozukluk, kişinin günlük hayatını engelleyen aşırı gerçekçi ve canlı düşler ile fantezileri içerir. Aynı zamanda kişiyi sıkıntılı bir ruh haline sürükler. Bazı zamanlarda bu fanteziler ve hayaller o kadar karmaşık ve sürükleyici hale gelir ki kişi farkına varmadan sanki gerçek bir kişiyle temas halindeymiş gibi saatlerini bu düşlerle geçirir. İnsanlar bu düşlerde genellikle kurgusal karakterlere veya kendi ideal versiyonlarına bürünürler.

Uyumsuz hayal kurma henüz Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nda (DSM-5) resmi bir psikiyatrik bozukluk olarak tanınmıyor. Fakat araştırmalar daha ciddi bir klinik tanıya işaret eden dissosiyatif ve obsesif-kompulsif faktörlerin bu bozuklukta rol oynadığını öne sürüyor.

Diğer araştırmacılar ise zaman alıcı hayal kurmayı bir davranışsal bağımlılık biçimi olarak görüyorlar.

Uyumsuz hayal kurmanın ne olduğunu kısa bir video ile görsel olarak da izlemek isterseniz buraya tıklayın!

Semptomlar

Uyumsuz hayal kurmayla ilgili yaygın davranış ve semptomlardan bazıları şunlardır:

• Günün birkaç saatinde aşırı yoğun ve dürtüsel hayal kurmayla meşgul olmak.
• Hayal kurmayı bırakamamak.
• Olay örgüsü ve karakterler de dahil olmak üzere çok detaylı fantezi ve düşlere sahip olmak.
• Kurulan düşlere yüz ifadeleri, vücut hareketleri veya sözlü ifadelerle gerçek tepkiler vermek.
• Başka şeylere odaklanma ve konsantrasyonda zorluk yaşamak.
• Uyku problemleri (özellikle uykuya dalmada).
• Kurulan düşlerin gerçek insanlarla olan iletişimle yer değiştirmesi.
• Hayal kurma eylemi bölündüğünde devam etme arzusu.

Bazı durumlarda uyumsuz hayal kurma, aşırı derecede film izleme, kitap okuma ya da oyun oynama yoluyla ifade edilen ek uyarım ihtiyacı ile de karakterize edilebilir.

Uyumsuz hayal kurmanın semptomlarını kısaca buradan izleyebilirsiniz.

Nedenler

Araştırmalar, uyumsuz hayal kurmaya neyin neden olduğunu henüz tam olarak bulamadı. Fakat bazı araştırmacılar geçmişteki travma veya sosyal kaygıları gidermek için bir başa çıkma mekanizması olduğunu iddia ediyor.

Çocuklar (veya herhangi bir yaştaki birey), taciz edici veya travmatik bir olaydan veya çevreden kaçmanın bir yolu olarak uyumsuz hayal kurmayı gerçekleştirebilir.

Travmayı işlemeye ek olarak uyumsuz hayal kurmanın diğer nedenleri şunlardır:

• Arzuların giderilmesi
• Eğlence (can sıkıntısını ve sosyal izolasyonu giderme)
• Stres ve sıkıntı durumlarında ruh halini düzenleme

Teşhis

Uyumsuz hayal kurma henüz bir psikiyatrik bozukluk sınıfına girmediği için bir sağlık profesyonelinden teşhis almak mümkün olmayacaktır. Bunun yerine, uyumsuz hayal kurma sorununu tespit edebilmek için için kişinin kendi beyanına dayanan 14 maddelik test kullanılabilir.

Bu 14 maddelik uyumsuz hayal kurma ölçeğinde kişi, durumla ilişkili bir dizi semptomun sıklığı ve şiddeti hakkında soruları yanıtlar. Testteki soruların bazı örnekleri şöyledir:

• Hayallerinizde neler oluyor? Ne kadar canlı ve ayrıntılılar?
• Kendinizi hayal kurmaktan alıkoyabilir misiniz? Bunu ister misiniz?
• Hayalleriniz günlük hayatınızı etkiliyor mu?

Hayalleri kontrol etme ve hayallerin neden olduğu olumlu ya da olumsuz etkileri algılama yeteneği, uyumsuz hayal kurmayı kendi kendine teşhis etmeye yardımcı olmak için önemlidir.

Tedavi

Uyumsuz hayal kurma hakkında hala pek çok bilinmezlik var. Uyumsuz hayal kurma, henüz tam olarak anladığımız ve resmi olarak kabul gören bir bozukluk değil. Bu sebeple, bu durum için standart bir tedavi yok. Bunun yanında bazı araştırmacılar, bir vaka çalışmasında obsesif-kompulsif bozukluk için kullanılan bir ilacın uyumsuz hayal kurma semptomlarını hafiflettiğini buldular.

 

Baş Etme

Uyumsuz hayal kurmanın standart bir tedavisi olmasa bile bununla başa çıkmanın bazı yöntemleri elbette var. Bu yöntemlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Farkındalık ve meditasyon çalışmaları yapmak.
• Günlük tutmak. Aşırı hayal kurmaya iten durumları, düşünce ve duygularla beraber not etmek.
• İkna edici ve yardımcı olan başa çıkma cümlelerini ve ifadelerini kullanmak.
• Uyumsuz hayal kurulan anları fark edip durunca bu başarı için kendini tebrik etmek.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Uyumsuz hayal kurma bozukluğuna sahip olduğunuzu nasıl anlarsınız?

• Bir sağlık profesyoneli size teşhis koyamasa da yukarıda da bahsi geçen 14 maddelik uyumsuz hayal kurma ölçeğini kullanarak bir öz değerlendirme yapabilirsiniz. Bu sizin ve sağlık uzmanınızın, semptomlarınızın ciddiyetini belirlemenize ve olası tedavi ve başa çıkma yöntemlerini belirlemenize yardımcı olacaktır.

Uyumsuz hayal kurmanın obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) ile nasıl bir bağlantısı var?

• Bazı araştırmalar, uyumsuz hayal kurmanın OKB semptomları ile var olduğunu bulmuştur fakat ikisi arasındaki ilişkiyi hala tam olarak bilmiyoruz. Uyumsuz hayal kurmanın kendi başına bir psikiyatrik bozukluğu olup olmadığı ya da OKB, dissosiyatif bozukluklar gibi başka hastalıkların semptomu olup olmadığı da bilinmeyen ana konulardan.
• Bir çalışma, uyumsuz hayal kurmanın bir tür takıntıya veya zihinsel zorlamaya benzediğini iddia ediyor. Bu çalışmada OKB ve uyumsuz hayal kurmanın kişilerde hangi duyguları uyandırdığına dikkat çekiliyor. Çalışmanın bulguları, OKB takıntılarının tipik olarak kaygı duyguları ile ilişkili olduğuna işaret ediyor. Uyumsuz hayal kurmanın ise daha gönüllü ve eğlenceli duygular ile ilişkili olma eğiliminde olduğunu gösteriyor.

Uyumsuz hayal kurmaya iyi gelen şeyler nelerdir?

• Kaliteli uyku.
• Bir sağlık profesyoneli ile çalışıp destek almak.
• Farkındalık meditasyonları (mindfulness pratikleri) yapmak.
• Uyumsuz hayal kurmaktan kaçınıldığında kendini tebrik etmek.
• Başa çıkma ifadelerini kullanmak.
• Hayal kurmayı tetikleyen faktörleri ve stres etmenlerini belirlemek.

Çevirmenin Notu:

Bu yazı Elizabeth Yuko’nun verwellhealth.com sitesinde yayımlanan What Is Maladaptive Daydreaming? isimli yazısının çevirisidir.
Daha önce de belirtildiği gibi, uyumsuz hayal kurma hakkında hâlâ pek çok belirsizlik var. Ne nedenleri tam olarak anlaşılabilmiş durumda ne de standart bir tedavi geliştirilmiş… Önünde uzun, pek çok araştırmaya ve çalışmaya gebe bir gelecek var gibi gözüküyor.

Editör: Pelinsu Kılıççı